Diagnostyka eksploatacyjna, wykorzystuje wyniki pomiarów realizowanych w sposób okresowy lub ciągły, wyznacza aktualny stan obiektu oraz wykrywa uszkodzenie. Diagnostyka remontowa lokalizuje uszkodzenia oraz ocenia stopień jego zaawansowania. Informacje te są niezbędne do zaplanowania zakresu remontu.

Do diagnozowania stanu urządzenia w diagnostyce eksploatacyjnej są symptomy stanu związane ze zmiennymi procesowymi (takimi jak: ciśnienie, temperatura, moc) jak też procesy resztkowe, które nieodłącznie towarzyszą eksploatacji każdej maszyny: procesy termiczne, elektryczne, a przede wszystkim wibroakustyczne.

Umożliwiają one prowadzenie procesu diagnozowania bez wyłączenia urządzenia z ruchu (diagnostyka nieinwazyjna). W zakresie diagnostyki eksploatacyjnej można wyróżnić dwa sposoby wnioskowania diagnostycznego:

• oparte na symptomach diagnostycznych wykorzystanie relacji symptom – stan,
• oparte na modelu wykorzystujące relacje stan – parametry modelu.

W realizacji procesu diagnostyki najbardziej istotne problemy to dobór systemu monitorowania, tak aby był on ekonomicznie uzasadniony i dostarczał informacji niezbędnych do sformułowania poprawnej diagnozy, oraz dobór algorytmów diagnozowania uszkodzenia (wykrywania, lokalizacji i prognozowania stanu).

Dobór systemów monitorowania powinien być dokonany z uwzględnieniem rodzaju monitorowanego obiektu, znaczenia monitorowanego obiektu dla całego procesu, ryzyka jakie niesie awaria monitorowanego obiektu, oraz kosztów instalacji i eksploatacji systemu monitorowania.